2022 წლის 17 ივნისს ევროკომისიამ გამოაქვეყნა მოსაზრება რომლის საფუძველზეც, მოლდოვასა და უკრაინას უნდა მიენიჭოს ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსი, ხოლო საქართველოს მხოლოდ ევროკავშირში გაწევრიანების პერსპექტივა[1]. კომისიამ გამოყო 12 პრიორიტეტული საკითხი, რომელიც საქართველომ უნდა დააკმაყოფილოს კანდიდატის სტატუსის მისაღებად[2]. აღნიშნული 12 პუნქტიდან მესამე პრიორიტეტს წარმოადგენს მართლმსაჯულების რეფორმა და სასამართლოს დამოუკიდებლობა, რაც გულისხმობს:
● მიიღოს და განახორციელოს მართლმსაჯულების რეფორმის გამჭვირვალე და ეფექტიანი სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა 2021 წლის შემდგომი პერიოდისათვის, რომელიც დაეფუძნება ფართო, ინკლუზიურ და პარტიათა შორის წარმართულ საკონსულტაციო პროცესს;
● უზრუნველყოს, რომ მართლმსაჯულების მთელი ჯაჭვი იყოს სრულებით, ჭეშმარიტად დამოუკიდებელი, ანგარიშვალდებული და მიუკერძოებელი, ასევე დაიცვას შტოებს შორის ძალაუფლების განაწილება;
● სახელდობრ, უზრუნველყოს ყველა სასამართლო და საგამოძიებო ინსტიტუტის ჯეროვანი ფუნქციონირება და კეთილსინდისიერება, განსაკუთრებით უზენაესი სასამართლოსი და გადაჭრას ყველა პრობლემა, რომელიც გამოვლინდა მოსამართლეთა ნომინირების ყველა დონეზე, ასევე გენერალური პროკურორის შემთხვევაში;
● გაატაროს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ჯეროვანი რეფორმა და დანიშნოს უმაღლესი საბჭოს დანარჩენი წევრები. ყველა ეს ზომა უნდა გატარდეს ევროპული სტანდარტებისა და ვენეციის კომისიის რეკომენდაციების სრული დაცვით;.
სასამართლო რეფორმის გამჭვირვალე და ეფექტიანი სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის შემუშავების მიზნით საქართველოს პარლამენტის იურიდიული კომიტეტის მიერ შეიქმნა სამუშაო ჯგუფი, რომელსაც დაევალა საკანონმდებლო ცვლილებათა პაკეტის მომზადება. სამუშაო ჯგუფის მიერ შემუშავებული ცვლილებები[3] წარმოდგენილ იქნა 2022 წლის ოქტომბერში. მიუხედავად იმისა, რომ 12 რეკომენდაციის შესაბამისად, კანონპროექტის შემუშავების პროცესი უნდა გამართულიყო ინკლუზიურობის პრინციპის დაცვით, სამუშაო ჯგუფში მონაწილეობა მალევე შეაჩერა 2-მა არასამთავრობო ორგანიზაციამ[4], ხოლო ის არსებითი რეკომენდაციები რომელიც გასცა საქართველოს სახალხო დამცველმა და სამოქალაქო სექტორმა არ იქნა გათვალისწინებული წარდგენილ კანონპროექტში.
2022 წლის 22 ნოემბერს წარმოდგენილი საკანონმდებლო ცვლილებები გაიგზავნა ვენეციის კომისიასა და ეუთოს/დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისში (OSCE/ODIHR) ერთობლივი სამართლებრივი მოსაზრების მოსამზადებლად[5].
2023 წლის 14 მარტს გამოქვეყნდა ვენეციის კომისიის დასკვნა[6] საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს ორგანულ კანონში შესატანი ცვლილებათა პაკეტის შესახებ, რომელიც მიზნად ისახავს საქართველოს ევროკავშირის კანდიდატი სახელმწიფოს კრიტერიუმებთან შესაბამისობაში მოყვანას[7]. დასკვნაში განხილულია როგორც საქართველოს მიერ წარდგენილი კანონპროექტი, ასევე წარსული თანამშრომლობის ფარგლებში გაცემული რეკომენდაციების ანალიზი და ის პრიორიტეტული საკითხები რომელიც აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული სასამართლო რეფორმის შემუშავებისას.
მიუხედავად იმისა, რომ ვენეციის კომისიამ საქართველოში მართლმსაჯულების სისტემაში ცვლილებების აუცილებლობაზე არაერთხელ ისაუბრა და აღნიშნა, რომ საჭიროა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ძირეული რეფორმა, რიგით მეხუთე დასკვნაშიც კომისია განმარტავს, რომ ცვლილებათა პაკეტი არის ვიწრო და არ ითვალისწინებს საერთო სასამართლოების შესახებ კანონის ყოვლისმომცველ რეფორმას[8].
დასკვნის თანახმად, საქართველოს ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ ცვლილებათა ეს პაკეტი სახელმწიფოში მართლმსაჯულების სისტემის ყოვლისმომცველი რეფორმის მხოლოდ პირველ საფეხურს წარმოადგენს. ერთ-ერთ მიზეზად, თუ რატომ არ პასუხობს წარმოდგენილი კანონპროექტი ვენეციის კომისიის წარსულ დასკვნებს, საქართველოს ხელისუფლება ასახელებს საკონსტიტუციო სასამართლოში მიმდინარე დავას, რომელიც შეეხება საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს კანონში შეტანილ უკანასკნელ ცვლილებებს. კომისიამ აღნიშნა, რომ “მიმდინარე საკონსტიტუციო დავებს, პრინციპულად, შეუძლია ხელი შეუშალოს შესაბამისი კანონმდებლობის მიღებას, მაგრამ ნებისმიერი ასეთი შეფერხება არ უნდა იყოს იმაზე მეტი, ვიდრე რეალურად საჭიროა“[9]. შესაბამისად, საქართველოს ხელისუფლებას მოუწოდა დროულად დაიწყოს მუშაობა ცვლილებებზე.
კომისიამ არაერთხელ აღნიშნა, რომ კორპორატივიზმის პრობლემა - მისი არსებობა ან ამ საკითხზე საზოგადოებაში გაჩენილი აზრი, სერიოზულად უნდა იქნას აღქმული და ქვეყანამ უნდა გადადგას ქმედითი ნაბიჯები მსგავსი ეჭვების გასაფანტად.
14 მარტის დასკვნაში კომისიამ განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილა სასამართლო კორპორატივიზმსა და იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში წევრების მიერ პირადი ინტერესებით მოქმედების შესაძლებლობაზე და განმარტა, რომ აღნიშნული პრობლემების გადაჭრა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ყოვლისმომცველი რეფორმითაა შესაძლებელი.
2022 წლის დასკვნის[10] საფუძველზე, კომისიამ გამოყო რამდენიმე პრობლემა, რომელსაც წარდგენილი კანონპროექტი საერთოდ არ პასუხობს.
საქართველოს კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ ითვალისწინებს პირველი და მეორე ინსტანციის სასამართლოებში მოსამართლეობის კანდიდატთა შესარჩევი კონკურსის ფარგლებში დარჩენილი (შეუვსებელი) ვაკანტური ადგილების კონკურსის მონაწილე კანდიდატთა სიიდან შევსებას. კერძოდ, “თუ მოსამართლეობის კანდიდატი {...} მოსამართლის ვაკანტურ თანამდებობაზე ვერ გამწესდება, კენჭისყრის დასრულების შემდეგ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს არანაკლებ 3 წევრს უფლება აქვს, კანდიდატის თანხმობით მიმართოს აღნიშნულ საბჭოს, რათა ამ კანდიდატს მიმდინარე კონკურსის ფარგლებში დარჩენილ რომელიმე ვაკანტურ თანამდებობაზე ხელახლა ეყაროს კენჭი. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ხელახალი კენჭისყრის ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს მის სხდომაზე დამსწრეთა უმრავლესობით. ხელახალი კენჭისყრა ტარდება საერთო წესით.”[11]
მსგავსი მოწესრიგება ქმნის გარკვეულ ბუნდოვანებას. ვენეციის კომისიამ, 2022 წლის დასკვნაში აღნიშნა, რომ კანონი არ აზუსტებს მსგავსი პრინციპით მოსამართლეობის კანდიდატისთვის სავალდებულო მოთხოვნებს. არ არის განმარტებული რომ კონკურსის ფარგლებში ამგვარად დანიშნული მოსამართლეობის კანდიდატი უნდა აკმაყოფილებდეს კონკრეტული ვაკანსიის ყველა მოთხოვნას, მაგალითად, სპეციალიზაციის მოთხოვნებს[12].
ეს მსჯელობა გაიმეორა ვენეციის კომისიამ 14 მარტს გამოქვეყნებულ დასკვნაშიც.
2. მოსამართლეთა მივლინება ან გადაყვანა
საქართველოს კანონი ასევე ითვალისწინებს მივლინების პროცედურას მოსამართლის თანხმობის გარეშე. “იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში (მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში ან რაიონული (საქალაქო) სასამართლოდან სააპელაციო სასამართლოში) მივლინების შესახებ, მაგრამ არაუმეტეს 2 წლის ვადით მივლინებისა. მივლინების ვადის მოსამართლის თანხმობის გარეშე გაგრძელება შესაძლებელია არაუმეტეს 2 წლით. ერთი და იგივე მოსამართლე მისი თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში შეიძლება მივლინებულ იქნეს 10 წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ. შესაბამისი საფუძვლების აღმოფხვრისას მივლინება დადგენილ ვადაზე ადრე შეწყდება.”[13]
2021 წლის აპრილის ცვლილებებამდე საერთო სასამართლოების შესახებ კანონის[14] თანახმად მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი მივლინება დასაშვები იყო მხოლოდ 1 წლის ვადით. ამასთანავე, მოსამართლის მივლინების შესახებ გაუქმებული მუხლი შეიცავდა რამდენიმე მნიშვნელოვან შეზღუდვას:
● საბჭოს უნდა მიეღო მოსამართლის იძულებით მივლინების დასაბუთებული გადაწყვეტილება; მივლინების შესახებ გადაწყვეტილებაში საბჭოს აუცილებლად მიეთითებინა ის კონკრეტული გარემოებები, რომელიც მართლმსაჯულების ინტერესების არსებობას დაადასტურებდა;
● საბჭოს პირველ რიგში, იმ მოსამართლის მივლინების თაობაზე უნდა მიეღო გადაწყვეტილება, რომელიც თავის უფლებამოსილებას ახორციელებს ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოში.
● ასევე, კანონი ითვალისწინებდა აბსოლუტურ აკრძალვას - სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება იყო დაუშვებელი.
● საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოსამართლეს გამოავლენდა წილისყრის საფუძველზე.
● მოსამართლეს შეეძლო სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ დასაბუთებული მოსაზრების ზეპირად ან/და წერილობით წარდგენა. საბჭო იყო ვალდებული განეხილა მივლინების შესახებ მოსამართლის მოსაზრება და ისეთი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში რომელთა გამოც მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება მიზანშეუწონელია, ტარდებოდა ხელახალი წილისყრა.
● კანონი არ ადგენდა მივლინების ვადის გახანგრძლივების შესაძლებლობას.
აშკარაა, რომ წარსული საკანონმდებლო მოწესრიგება წარმოადგენდა მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის უკეთესს გარანტს. იგი ზღუდავდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს თვითნებობისა და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას. იმის გათვალისწინებით, რომ მივლინება შეიძლება პრაქტიკაში სადამსჯელო სახითაც იქნას გამოყენებული აუცილებელია კანონი იყოს სრულად გამჭვირვალე და მკაფიოდ ჩამოყალიბებული. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებს ექნებათ სურვილი არამართლზომიერად გამოიყენონ საკუთარი უფლებამოსილება, კანონი უნდა შეიცავდეს კონკრეტულ გარანტიებს, რომელიც დაიცავს დამოუკიდებელ მოსამართლეს შესაძლო შიდა ზეწოლისგან.
მოქმედი მოწესრიგებით, სრულად იქნა გაუქმებული ზემოთ ჩამოთვლილი ყველა გარანტია. დღესდღეობით კანონმდებლობა მოსამართლის დამოუკიდებლობის გარანტად ითვალისწინებს მხოლოდ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში ერთჯერადად გასაჩივრების შესაძლებლობას, რაც უნდა მოხდეს გადაწყვეტილების ჩაბარებიდან 7 დღის ვადაში.
ვენეციის კომისიამ წინა დასკვნაში მიღებული ცვლილებები უარყოფითად შეაფასა. მოსამართლეთა დანიშვნის შეუქცევადობა საერთაშორისო და ადამიანის უფლებათა სამართალში აღიარებულია როგორც მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის მნიშვნელოვანი გარანტი. მოსამართლის ნების საწინააღმდეგოდ მივლინება / გადაადგილება დასაშვებია მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში და ლეგიტიმური მიზნის არსებობისას, მაგალითად სასამართლო სისტემის ზოგადი რეფორმის ან დისციპლინური სანქციის დროს[15]. ვენეციის კომისიის 2022 წლის დასკვნის თანახმად საქართველოს ხელისუფლებამ ვერ დაასაბუთა თუ რატომ გაუქმდა გეოგრაფიული შეზღუდვა და შემთხვევითობის[16] პრინციპით მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურა, ასევე არ იქნა წარმოდგენილი შესაბამისი სტატისტიკური თუ ფაქტობრივი მტკიცებულებები, რომელიც ახსნიდა თუ როგორ შეუწყობდა ხელს აღნიშნული ცვლილებები რაიონულ სასამართლოებში საქმეთა დროულ განხილვას[17]. ამასთანავე, გაუგებარია თუ რატომ გაიზარდა მივლინების ვადა 2 წლამდე და რატომ იქნა გათვალისწინებული 2 წლის ვადით მივლინების გახანგრძლივების შესაძლებლობა. ვენეციის კომისიამ განმარტა, რომ სასამართლოს გადატვირთულობის პრობლემის მოსაგვარებლად სახელმწიფომ, 4 წლის განმავლობაში მოსამართლის ნების საწინააღმდეგოდ მივლინების ნაცვლად, უნდა განიხილოს მოსამართლეთა უვადოდ დანიშვნა, არასასურველ სასამართლოებში მოსამართლეთა წახალისება და მხარდაჭერა, ან სასამართლოს განსჯადობის საზღვრების ცვლილება[18]. ვენეციის კომისიის 2022 წლის დასკვნის თანახმად 4 წლის ვადით მოსამართლის მივლინება არ ატარებს საგამონაკლისო ხასიათს. ასევე, პრობლემურია სიტყვები “მართლმსაჯულების ინტერესები”[19], რომელიც ძალიან ზოგადი ხასიათისაა.
2022 წლის დასკვნის თანახმად 2021 წლის ცვლილებები არის გადაჭარბებული და დაუსაბუთებელი[20].
მიღებული ცვლილებები მნიშვნელოვნად ზრდის იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გავლენას ინდივიდუალურ მოსამართლეებზე და წარმოადგენს მნიშვნელოვან ჩარევას მოსამართლეთა უფლებამოსილების გარანტიებში. რაც ასევე გახდა საქართველოს სახალხო დამცველისა და საერთო სასამართლოების მოსამართლეების მიერ 2 დამოუკიდებელი კონსტიტუციური სარჩელით[21] მიმართვის საფუძველი.
14 მარტის დასკვნაში ვენეციის კომისიამ გაიმეორა 2022 წლის რეკომენდაციები.
● მოსამართლეთა იძულებით მივლინება უნდა წარმოადგენდეს გამონაკლის შემთხვევას და ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს.
● კანონმდებელმა უნდა უზრუნველყოს მკაფიო და ვიწრო კრიტერიუმები, რომელიც ასევე იქნება დროში შეზღუდული. მივლინებისთვის მოსამართლეები უნდა შეირჩნენ შემთხვევითი და ობიექტური/მიუკერძოებელი პროცედურით - რომელიც ასევე ითვალისწინებს გეოგრაფიულ შეზღუდვას.
3. რაიონული სასამართლოს და სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეების ჩამოცილება საქმეთა განხილვისაგან
საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს კანონი ასევე ითვალისწინებს მოსამართლის ჩამოცილებას საქმეთა განხილვისაგან, იმ შემთხვევაში, თუ (1) მოსამართლის მიმართ დაწყებულია სისხლისსამართლებრივი დევნა ან (2) რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის მიმართ დაიწყო დისციპლინური დევნა ამ კანონის 758 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით და არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას[22].
სამწუხაროდ, სიტყვები “ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას” არის ზედმეტად ზოგადი და ფართო ხასიათის[23]. კანონმდებლობა არსად არ აკონკრეტებს, თუ რას გულისხმობს სამუშაო დისციპლინა ან რა ქმედება ჩაითვლება მის დარღვევად. ვენეციის კომისიის 2022 წლის დასკვნის თანახმად რადგან მოსამართლის სასამართლო განხილვისგან აცილება წარმოადგენს რადიკალურ გადაწყვეტილებას (შესაძლებელია მოსამართლის თანამდებობრივი სარგოს დაკავება, მაშინაც კი თუ ჯერ არავითარი დისციპლინარული გადაცდომა არ დასტურდება), კრიტერიუმები რის საფუძველზეც მსგავსი გადაწყვეტილება მიიღება არ უნდა იყოს ზოგადი და ფართო შინაარსის მატარებელი[24].
ვენეციის კომისიამ ასევე აღნიშნა, რომ პრობლემურია მსგავსი გადაწყვეტილების გასაჩივრების ვადაც. კანონმდებლობის თანახმად “საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებასთან დაკავშირებით საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დისციპლინური საქმის მხარეებმა შეიძლება მისი ჩაბარებიდან 3 სამუშაო დღის ვადაში გაასაჩივრონ უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატაში. ამ ვადის აღდგენა ან გაგრძელება არ დაიშვება.”[25] ხოლო საკითხის განხილვას სრულად 5 დღე ეთმობა.
3 დღიანი ვადა წარმოადგენს ძალიან მოკლე პერიოდს მოსამართლის მხრიდან სათანადო რეაგირებისთვის, ხოლო განხილვისთვის გამოყოფილი 5 დღე შეიძლება იყოს არასაკმარისი სადავო საკითხის სრულყოფილად შესასწავლად, განსახილველად და გონივრული გადაწყვეტილების მისაღებად[26].
კომისიამ, აღნიშნულ დასკვნაში განმარტა, რომ მოსამართლის უფლებამოსილებასა და უვადოდ უფლებამოსილების განხორციელებაში ჩარევისას აუცილებელია დაცული იქნას პროპორციულობის პრინციპი[27]. სხვადასხვა ეტაპებზე, როგორიცაა მაგალითად გამოძიებისა და დარღვევის დადგენის პროცედურა, პროპორციულობის განსხვავებული სტანდარტი უნდა დადგინდეს. შესაბამისად, მსგავსი რადიკალური ფორმით მოსამართლის უფლებამოსილების შეზღუდვა (თანამდებობრივი სარგოს დაკავება ბრალეულობის დადასტურებამდე) დაუშვებელია.
14 მარტის დასკვნაში ვენეციის კომისიამ კიდევ ერთხელ გაიმეორა აღნიშნული რეკომენდაციები[28]:
● მოსამართლეების ჩამოცილება საქმეთა განხილვისაგან რადგან თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე “ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას” არის ზედმეტად ფართო და ზოგადი ხასიათის მოწესრიგება.
● საქმის გასაჩივრებისა და განხილვისთვის დადგენილი ვადები არის ძალიან მოკლე იმისთვის, რომ მოსამართლეს მიეცეს საკმარისი დრო სადისციპლინო პალატის წინაშე თავისი საქმის წარსადგენად.
● მოსამართლეს ხელფასი არ უნდა შეუჩერდეს რაიმე დისციპლინური გადაცდომის დადასტურებამდე და დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებამდე.
4. მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობა
ვენეციის კომისიამ 2022 და 2023 წლის დასკვნებში აღნიშნა, რომ იგი ვერ შეაფასებს მართლმსაჯულების სისტემაში კორპორატივიზმის, კრონიზმისა და პირადი ინტერესებით მოქმედი პირების არსებობას, თუმცა აღნიშნა, რომ საზოგადოებაში გავრცელებული მსგავსი მოსაზრებები მნიშვნელოვნად აზიანებს ინსტიტუტის მიმართ ნდობას და საჭიროებს შესაბამის რეაგირებას.
მსგავსი მოცემულობის ფონზე, მიუხედავად იმისა, რომ ვენეციის კომისია მხარს უჭერს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ დისციპლინურ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებისთვის აუცილებელი ხმათა რაოდენობის შემცირებას ⅔ -დან სრული შემადგენლობის ხმების უმრავლესობამდე, საზოგადოებაში არსებული ეჭვი იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში არსებული პრობლემების მიმართ კვლავ აქტუალური რჩება[29].
ასეთი მოწესრიგებით შესაძლებელია მოსამართლეთა დისციპლინურ საკითხებზე გადაწყვეტილება მიიღონ მხოლოდ საბჭოს მოსამართლე წევრებმა. აღნიშნული, მისაღები იქნებოდა, რომ არა ქართულ მართლმსაჯულების სისტემაში არსებული რეალობა - იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები უმეტესად შეთანხმებით მოქმედებენ, იშვიათად ვხვდებით აზრთა სხვადასხვაობას და უმეტესად ყველა სხდომაზე გადაწყვეტილება მიიღება ერთხმად. შესაბამისად, ნაკლებადაა მოსალოდნელი მსგავსი მოწესრიგება მომავალშიც ბოროტად არ იქნას გამოყენებული. ეს რეკომენდაცია დღევანდელი რეალობისთვის შეუსაბამოა. მაშინ როცა საზოგადოებაში ფართოდაა დამკვიდრებული აზრი, რომ მართლმსაჯულების სისტემაში არსებობს გავლენიანი ჯგუფი, ასეთი მექანიზმით მიღებული გადაწყვეტილება არ იქნება შესაბამისი ლეგიტიმაციის მქონე.
5. დისციპლინური გადაცდომის სახეები
2021 წელს საქართველოს პარლამენტმა ასევე შეიტანა ცვლილებები მოსამართლეთა დისციპლინური გადაცდომის სახეებში. კერძოდ, მიუკერძოებლობის პრინციპის დარღვევად განისაზღვრა “მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით”[30].
აღნიშნული ცვლილებები, უარყოფითად შეფასდა როგორც ვენეციის კომისიის, ასევე ადგილობრივი არასამთავრობო სექტორისა[31] და სახალხო დამცველის[32] მიერ. უკმაყოფილება გამოხატეს სასამართლოს მოქმედმა მოსამართლეებმაც. შესაბამისად, როგორც სახალხო დამცველმა[33], ასევე ინდივიდუალურმა მოსამართლეებმა[34] სარჩელებით მიმართეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვეს აღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილებების არაკონსტიტუციურად ცნობა. საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის შემდეგ თითქმის 1 წელი გავიდა (11 თვე), 2022 წლის ნოემბერში სასამართლომ არსებითად განსახილველად მიიღო აღნიშნული საქმეები[35].
ვენეციის კომისიამ 2022 წელს დასკვნაში განმარტა, რომ მიუხედავად ლეგიტიმური საფუძვლით მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის აუცილებლობისა, დაუშვებელია მოსამართლეთა სოციალური აქტივობიდან განრიდება[36]. მოსამართლეს აქვს უფლება მონაწილეობა მიიღოს საჯარო დისკუსიაში.
მნიშვნელოვანია, იმის გააზრება, რომ აღნიშნული ცვლილებები ნაჩქარევად იქნა მიღებული მას შემდეგ რაც 20-მდე მოსამართლე გამოეყო საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენციის ადმინისტრაციული კომიტეტის განცხადებას სადაც მოსამართლეთა გავლენიანი ჯგუფი საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორების კრიტიკას მიიჩნევდა გადაჭარბებულად[37]. შესაბამისად, შეტანილი ცვლილებები აღიქმება როგორც ინდივიდუალურ მოსამართლეებზე ზეწოლისა და კონტროლის მექანიზმი.
ვენეციის კომისიამ 2022 წლის დასკვნაში[38] განმარტა და 14 მარტის დასკვნაში[39] კიდევ ერთხელ გაიმეორა, რომ სიტყვები „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი“ არის ზედმეტად ზოგადი ხასიათის. “პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის” ზოგადი მოვალეობის დარღვევა შეიძლება იყოს დისციპლინური დარღვევა, თუმცა ამავე საფუძვლით დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაყენება და შესაბამისი სანქციების მიღება დაუშვებელია. მსგავსი პასუხისმგებლობის წარმოშობის შემთხვევაში კანონი უნდა იყოს უფრო ვიწრო ხასიათის და მკაფიოდ ჩამოყალიბებული. წინააღმდეგ შემთხვევაში, არსებულ მოწესრიგებას ექნება მსუსხავი ეფექტი[40].
მოსამართლეები, როგორც მოქალაქენი სრულფასოვნად ვერ ისარგებლებენ საქართველოს კონსტიტუციითა და საერთაშორისო სამართლით გარანტირებული გამოხატვის თავისუფლების უფლებით. ასევე, საჭიროა აშკარად იქნას განსაზღვრული თუ როდის იწყება მოსამართლის წინააღმდეგ დისციპლინური სამართალწარმოება, რათა მას ჰქონდეს შესაძლებლობა დროულად მიმართოს შესაბამის ზომებს საკუთარი პოზიციის/უფლებების დასაცავად.
ვენეციის კომისია და ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისი მრავალი წელია თანამშრომლობს საქართველოს პარლამენტთან და გაცემული აქვს არაერთი რეკომენდაცია, რომელთაგან ბევრი კვლავ შეუსრულებელი რჩება. მათ შორის ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი რეკომენდაცია, რომელიც შეეხება იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს და მასთან დაკავშირებულ რეგულაციებს.
ვენეციის კომისიის 2013 წლის დასკვნის თანახმად “შესაძლებელია, ალტერნატიული ან კუმულატიური ზომების სახით, განისაზღვროს წესი, რომლის თანახმადაც სასამართლოს თავმჯდომარე, იუსტიციის საბჭოს წევრად არჩევის შემთხვევაში, უნდა გადადგეს თავმჯდომარეობიდან;”[41]
დღესდღეობით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო 10 წევრისგან შედგება (5 არამოსამართლე წევრი არ არის დანიშნული). აქედან 8 წევრი მოსამართლეთა კონფერენციის მიერაა დანიშნული, ხოლო 8 მოსამართლე წევრიდან 4 იმავდროულად, თბილისის სხვადასხვა სასამართლოებში კოლეგიის/პალატის თავმჯდომარის თანამდებობასაც იკავებს[42]. მე-5 წევრი და საბჭოს თავმჯდომარე კი, კანონის შესაბამისად არის საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე ნინო ქადაგიძე. აღნიშნული ფაქტების გათვალისწინებით აშკარაა, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო დაკომპლექტებულია გავლენიანი მოსამართლეებით.
აქვე, უნდა აღინიშნოს, რომ 2021 წლის ცვლილებების საფუძველზე გაუქმდა საბჭოს წევრად ერთი და იმავე პირის ზედიზედ ორჯერ არჩევის აკრძალვა[43]. შესაბამისად, მოსამართლეთა გავლენიან ჯგუფს მიეცა შესაძლებლობა კვლავ საკუთარი, “სანდო” / “გამოცდილი” კადრები დაენიშნა აღნიშნულ ინსტიტუტში.
2022 წლის რეკომენდაციის თანახმად, ასევე მნიშვნელოვანია კანონმდებლობა ითვალისწინებდეს საბჭოს წევრთა ცვლილების გრადაციას ან ეტაპობრივ დანიშვნას, რათა სხვადასხვა წევრებს ერთდროულად არ დაუსრულდეთ უფლებამოსილების ვადა[44].
კომისიის უკანასკნელი დასკვნის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს საერთაშორისო სტანდარტი საბჭოს წევრების დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად უპირატესობა ყოველთვის ენიჭება ფიქსირებულ ვადებს. კომისიამ, ვერ მოისმინა შესაბამისი არგუმენტაცია, თუ რატომ გახდა შესაძლებელი საბჭოს წევრების ხელახალი დანიშვნა და მოუწოდა საქართველოს ხელისუფლებას თავიდან განეხილათ აღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილებები[45].
ამასთანავე, კომისიამ ყურადღება გაამახვილა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 5 არამოსამართლე წევრის დროულად დანიშვნის აუცილებლობაზე. საქართველოში არსებული პოლიტიკური პოლარიზაციის ფონზე ამჟამად საქართველოს პარლამენტში შეუძლებელია სრული შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედის უმრავლესობით საბჭოს წევრთა არჩევა. ვენეციის კომისია აღნიშნავს, რომ პრობლემა შეიძლება გადაიჭრას საკონსტიტუციო ცვლილების მიღებით (ე.წ. anti-deadlock მექანიზმის შემოღებით) ან პოლიტიკური კომპრომისის მიღწევით. რაც, ასევე შეუძლებელი ჩანს არსებულ პოლიტიკურ გარემოში[46].
საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებისას სრული შემადგენლობის არსებობა და ასევე ყველა წევრის აქტიური მონაწილეობა მნიშვნელოვანია ინსტიტუტის ჯეროვანი ფუნქციონირებისთვის.
პლურალიზმის პრინციპის გათვალისწინებით აუცილებელია იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ გადაწყვეტილებები მიიღოს სრული შემადგენლობით, როგორც მოსამართლე, ასევე არამოსამართლე წევრების ჩართულობით. აქედან გამომდინარე, კომისიამ ასევე გაიმეორა წარსული რეკომენდაცია, შეიცვალოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში გადაწყვეტილების მიღების პროცედურა. კერძოდ, გადაწყვეტილების მიღებისას დაცული იქნას ბალანსი არამოსამართლე და მოსამართლე წევრებს შორის (გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო იყოს როგორც მოსამართლე წევრთა ⅔-ის მხარდაჭერა, ასევე არამოსამართლე წევრთა ⅔ ხმის მიღება), რათა საბჭოს გადაწყვეტილებები არ იქნას მიღებული მხოლოდ ერთი ჯგუფის ნების შესაბამისად[47].
უკანასკნელ წლებში მიღებული ცვლილებებიდან აშკარად ჩანს, რომ გავლენიანი მოსამართლეთა ჯგუფი აქტიურად ცდილობს გაამყაროს საკუთარი პოზიცია იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში, შეზღუდოს განსხვავებული აზრი მართლმსაჯულების სისტემაში და შეამციროს ახალი კადრების მონაწილეობა სასამართლო ხელისუფლებაში. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული და დროული რეფორმირება ზემოთ ჩამოთვლილი რეკომენდაციების გათვალისწინებით.
14 მარტის დასკვნის საფუძველზე აშკარაა, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ არ გაითვალისწინა მრავალწლიანი თანამშრომლობის განმავლობაში ვენეციის კომისიის მიერ გაცემული მნიშვნელოვანი რეკომენდაციები და ამასთანავე, არ წარმოუდგენია კანონპროექტი, რომელიც უზრუნველყოფს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს რეალურ რეფორმას. შესაბამისად, კომისია მოუწოდებს საქართველოს დროულად გაატაროს შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილებები.
ვენეციის კომისიამ 2019 წლის რეკომენდაციებშიც აღნიშნა, რომ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლედ არჩევის კრიტერიუმებში უფრო მაღალი ასაკობრივი ზღვარი უნდა გაიწეროს და ასევე, უფრო მეტად უნდა გაესვას ხაზი კანდიდატთა გამოცდილებას, მსჯელობის უნარს, დამოუკიდებლობასა და მრავალფეროვნებას (experience, judgment, independence, and diversity)[48].
მოსამართლეობის კანდიდატთა შეფასებისას აუცილებელია კანონმდებლობაში მკაფიოდ იყოს ჩამოყალიბებული თუ რა პროფესიული, თუ პიროვნული თვისებები უნდა გააჩნდეს პირს იმისათვის, რომ იგი თანამდებობაზე დაინიშნოს. კრიტერიუმები უნდა იყოს არა მხოლოდ ფორმალური, არამედ ასევე დამსახურებაზე დაფუძნებული. კრიტერიუმების აშკარად ჩამოყალიბება მნიშვნელოვანია როგორც კონკურსის მონაწილეთათვის, ასევე კანდიდატთა შემფასებლებისთვის. საქართველოს უზენაესი სასამართლო წარმოადგენს საერთო სასამართლოთა შორის უმაღლეს ინსტანციას, შესაბამისად, ნებისმიერი პირი, რომელიც აღნიშნულ ინსტიტუტში განახორციელებს მოსამართლის უფლებამოსილებას უნდა გამოირჩეოდეს შესაბამისი სამართლებრივი ცოდნა, უნარები, კომპეტენცია და უპირატესობა.
2019 წლის მსგავსად იგივე რეკომენდაცია გაიმეორა ვენეციის კომისიამ 14 მარტის დასკვნაშიც. შედარებით დაბალი ფორმალური ბარიერები არ არის საკმარისი სასამართლო სისტემაში მოსამართლეობის ღირსეული კანდიდატის შესარჩევად. კანონპროექტი არ ითვალისწინებს უფრო მკაცრ ასაკობრივ ბარიერსა და გამოცდილების აუცილებლობას[49].
უზენაეს სასამართლოში კანდიდატების წარდგენა
უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევის პროცედურაში გათვალისწინებულია იუსტიციის საბჭოს მიერ კანდიდატთა შეფასებისა და შემდგომ კენჭისყრის პროცედურა. შეფასებისას, დგინდება სია (შერჩეულ კანდიდატებისგან), რომელსაც შემდგომ სათითაოდ უყრის კენჭს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ხმათა ⅔ უმრავლესობით.
ვენეციის კომისიამ მრავალწლიანი თანამშრომლობის ფარგლებში არაერთხელ მოუწოდა საქართველოს მიეღო ე.წ. Anti-deadlock მექანიზმი იმ სიტუაციებისათვის, როდესაც კანდიდატებმა მიიღეს ხმათა საჭირო რაოდენობა მეორე კენჭისყრის ეტაპზე გადასასვლელად, მაგრამ არა 2/3 საჭირო ხმებისა. 2019-2021 წლის დასკვნებში გაცემული რეკომენდაცია ე.წ. Anti-deadlock მექანიზმის შემუშავების საჭიროებაზე კვლავ გაუთვალისწინებელია[50].
2. გამჭვირვალობა და დასაბუთებულობა ნომინირების გადაწყვეტილებებში
ვენეციის კომისიამ კანდიდატის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცედურა სამართლებრივი მოწესრიგების კუთხით დადებითად შეაფასა. კენჭისყრის საჯაროობა, გასაჩივრების შესაძლებლობა და გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება შეესაბამება ვენეციის კომისიის რეკომენდაციებს, თუმცა კომისია აღნიშნავს, რომ პრაქტიკაში აღნიშნული მოწესრიგება შეიძლება არ იყოს სათანადო და გამოწვევებზე საპასუხოდ საკმარისი[51].
3.იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ნომინირების გადაწყვეტილებების ეფექტური გასაჩივრების უფლება
კომისიამ განიხილა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების მეორედ გასაჩივრების შესაძლებლობა, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შეცვლილი შემადგენლობის მიერ საჩივრის განხილვა და უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების სავალდებულო ხასიათი.
აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებით ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა ვენეციის კომისიის რეკომენდაციები, თუმცა მაინც იკვეთება რამოდენიმე პრობლემა. კერძოდ, იმ შემთხვევაში თუ საქართველოს უზენაესი სასამართლო განიხილავს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებას და დააკმაყოფილებს სარჩელს, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დაკომპლექტება უნდა შეიცვალოს. იმ შემთხვევაში თუ უზენაესი სასამართლო დაადგენს საბჭოს რომელიმე წევრის მიერ მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების ფაქტს, აღნიშნული წევრი ვეღარ მიიღებს მეორე განხილვაში მონაწილეობას. საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს კანონში არ არის ჩამოყალიბებული არავითარი მექანიზმი, რომელიც გაუმკლავდება ქვორუმის ან საბჭოს გადაწყვეტილებაუნარიანობის პოტენციურ პრობლემას[52].
ამასთანავე, მეორედ განხილვის პროცედურაში საბჭოს წევრის აცილების საფუძვლები ჩამოყალიბებულია ძალიან ფართოდ. “ სასამართლოს დამოუკიდებლობას საფრთხე შეექმნა” კანდიდატის უფლებების დარღვევასთან მიმართებით არის შინაარსობრივად არარელევანტური[53].
რაც შეეხება, უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების სავალდებულო ხასიათს, კანონპროექტი აშკარად არ განსაზღვრავს, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსთვის აღნიშნული გადაწყვეტილება და შესაბამისი ინსტრუქცია სავალდებულოა[54]. ასევე, იმისათვის რომ გასაჩივრების უფლება კანდიდატმა ეფექტურად გამოიყენოს აუცილებელია მოსამართლის დანიშვნის პროცედურა შეჩერდეს უზენაესი სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებამდე[55].
2019 წლის დასკვნაში ვენეციის კომისიამ მოუწოდა საქართველოს შეემცირებინა უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის თანამდებობაზე დანიშვნის ვადა. 10 წლიანი ვადა მიიჩნია გადაჭარბებულად[56], რადგან ხანგრძლივი ვადით 1 პირის დანიშვნამ შეიძლება გავლენა იქონიოს სასამართლო სისტემაში მოსამართლეთა დამოუკიდებლობაზე. ვენეციის კომისიამ კვლავ მოუწოდა საქართველოს გაითვალისწინოს აღნიშნული რეკომენდაცია.
რადგან საქართველოს უზენაესი სასამართლო წარმოადგენს საერთო სასამართლოებში უმაღლეს ინსტანციას, დაკომპლექტებულია საჯარო პროცედურით დანიშნული მოსამართლეებით და მოსამართლეთა უმეტესობა დანიშნულია უვადოდ, სასურველია სასამართლოს 10 წლის განმავლობაში არ თავმჯდომარეობდეს ერთი და იგივე მოსამართლე.
სასამართლოს გადაწყვეტილებათა ხელმისაწვდომობა
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2019 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნო „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლისა და მე-6 მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს ღია სასამართლო სხდომის შედეგად მიღებული სასამართლო აქტების სრული ტექსტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემას[57].
ამავე გადაწყვეტილებით საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმები ძალადაკარგულად ცნო 2020 წლის პირველი მაისიდან და პარლამენტს მისცა ვადა კანონმდებლობის სასამართლოს გადაწყვეტილებასთან შესაბამისობაში მოსაყვანად. სამწუხაროდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მიუხედავად საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილებათა ხელმისაწვდომობა კვლავ არ არის უზრუნველყოფილი[58]. მიუხედავად არაერთი მოთხოვნისა, საერთო სასამართლოები კვლავ არ გასცემენ გადაწყვეტილებების სრულ ტექსტს.
აღნიშნული კანონპროექტი ადგენს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა ხელმისაწვდომობის პროცედურას.
კანონპროექტი განსხვავებულ პროცედურას ადენს 2023 წლის 1 მაისამდე მიღებული სასამართლო აქტის და 2023 წლის 1 მაისის შემდეგ მიღებული სასამართლო აქტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემის შესახებ. პირველ შემთხვევაში[59], 2024 წლის 1 მაისამდე დაინტერესებულ პირს შეუძლია დასაბუთებული განცხადებით მიმართოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ან შესაბამის სასამართლოს და მოითხოვოს მის შესახებ ასახული ინფორმაციის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემისგან დაცვა. აღნიშნული გადაწყვეტილებების მისაღებად, პირმა განცხადებით უნდა მიმართოს ამ გადაწყვეტილების მიმღებ სასამართლოს. სასამართლოს აპარატმა უნდა უზრუნველყოს 10 სამუშაო დღეში სრული ან ნაწილობრივ დეპერსონალიზებული ტექსტის განმცხადებლისთვის გადაცემა. კანონპროექტის თანახმად მსგავსი ფორმით საჯარო ინფორმაციის გაცემა დაუშვებელია 2025 წლის 1 მაისამდე გაცემა.
მეორე შემთხვევაში[60], სასამართლო საქმეზე თავისი ბოლო სასამართლო აქტის მიღებასთან ერთად გონივრული დაბალანსების პრინციპზე დაყრდნობით წყვეტს მის მიერ ღია სასამართლო სხდომის შედეგად იმავე საქმეზე მიღებული ყველა სასამართლო აქტის სრული ან ნაწილობრივ დეპერსონალიზებული ტექსტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემის დასაშვებობის საკითხს და იღებს დასაბუთებული განჩინებას. ითვალისწინებს პროცედურას, რომლის საფუძველზეც პირს შეუძლია მოითხოვოს მის შესახებ ინფორმაციის დაფარვა. გადაწყვეტილების საჯარო ინფორმაციის სახით გამოთხოვა ხდება განცხადების საფუძველზე და დაინტერესებულ პირს გადაეცემა 10 დღის ვადაში.
ვენეციის კომისიამ განიხილა წარდგენილ კანონპროექტში ჩამოყალიბებული გადაწყვეტილებათა ხელმისაწვდომობის პროცედურა და განმარტა, რომ გათვალისწინებული რეგულაცია არის ზედმეტად კომპლექსური[61]. მსგავს პირობებში მოქალაქის მიერ სასურველი გადაწყვეტილების მოძიება იქნება საკმაოდ რთული და ხანგრძლივი პროცესი. ამასთანავე, კომისიამ აღნიშნა, რომ ინფორმაციის საჯაროობისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლებებიდან გამომდინარე აუცილებელია ხელმისაწვდომი იყოს როგორც მომავალი გადაწყვეტილებები, ასევე წარსული პრაქტიკაც.
ზემოთ აღწერილი გარემოებებიდან აშკარაა, რომ არსებული პრობლემებისა და გამოწვევების გადაჭრის მოტივით შექმნილი კანონპროექტი, ვენეციის კომისიის თანახმად არ პასუხობს ქართულ მართლმსაჯულების სისტემაში არსებულ რეალურ გამოწვევებს, არ ითვალისწინებს ვენეციის კომისიის მანამდე გაცემულ არსებით რეკომენდაციებს. ამასთანავე, ფაქტია ხელისუფლება შესაბამისი ნაბიჯებით ეფექტიანად არ პასუხობს მართლმსაჯულების სისტემაში არსებულ პრობლემებს, არ იღებს შესაბამის ზომებს მათ რეალურად გადასაჭრელად.
[1]ევროკომისიის 12 მოთხოვნა მოკლედ - რა უნდა გააკეთოს საქართველომ, EU-ს კანდიდატის სტატუსის მისაღებად, რადიო თავისუფლება, 17.06.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3ZWIBv5 , 19.03.2023)
[2] მოხსენებითი ბარათი (memo): საქართველო, ევროკავშირის წარმომადგენლობა საქართველოში, 17.06.2022 . (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3ljejUh , 19.03.2023)
[3] საქართველოს ორგანული კანონის პროექტი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3yQtJT2 , 19.03.2023)
[4] მას შემდეგ რაც “ქართული ოცნების” გადაწყვეტილებით “სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება”( ISFED) არჩევნებთან დაკავშირებულ სამუშაო ჯგუფში არ დაუშვეს, “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ” და “სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა” სამუშაო ჯგუფებში მონაწილეობა შეაჩერეს. საერთო ჯამში 4-მა არასამთავრობო ორგანიზაციამ სოლიდარობის ნიშნად შეაჩერა მუშაობა მმართველი პარტიის ინიციატივით შექმნილ ყველა სამუშაო ჯგუფში.
[5] პარლამენტმა ვენეციის კომისიასა და ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისში ერთობლივი სამართლებრივი მოსაზრებისთვის მართლმსაჯულების რეფორმის ფარგლებში მომზადებული კანონპროექტები გააგზავნა, საქართველოს პარლამენტი, 22.11.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42rxg7V , 19.03.2023)
[6] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[7] განმარტებითი ბარათი საქართველოს ორგანული კანონის პროექტზე „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3ljf5AF , 19.03.2023)
[8] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.12. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[9] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.14. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[10] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[11] საქართველოს ორგანული კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, მუხლი 35.
[12] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.22. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[13] საქართველოს ორგანული კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, მუხლი 371.
[14] საქართველოს ორგანული კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, 01.04.2021 რედაქცია, მუხლი 371.
[15] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.30. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[16] იქვე, პ. 32.
[17] იქვე, პ. 33.
[18] იქვე, პ. 39
[19] იქვე, პ. 35.
[20] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.40. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[21] ცვლილებების მიღებიდან რამდენიმე თვეში საქართველოს სახალხო დამცველმა და 5-მა მოქმედმა მოსამართლემ (ეკა არეშიძემ, ქეთევან მესხიშვილმა, მადონა მაისურაძემ, მამუკა წიკლაურმა და თამარ ხაჟომიამ) დამოუკიდებელი სარჩელით მიმართეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს.
[22] საქართველოს ორგანული კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, მუხლი 45.
[23] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.48. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[24] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.53. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[25] საქართველოს ორგანული კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, მუხლი 45.
[26] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.50. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[27] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. გ.11. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[28] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ. 15. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[29] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.61. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[30] საქართველოს ორგანული კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, მუხლი 751.
[31] “კოალიცია „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანულ კანონში ცვლილებების დაჩქარებული წესით განხილვას ეხმაურება”, კოალიცია დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისთვის, 28.12.2021. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3llmteP , 19.03.2023)
[32] საქართველოს სახალხო დამცველმა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა და „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის დებულებების არაკონსტიტუციურად ცნობა მოითხოვა, საქართველოს სახალხო დამცველი, 27.04.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3FvUTlB , 19.03.2023)
[33] საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი, N1700, 06.05.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3yRO1va , 19.03.2023)
[34] ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური და თამარ ხაჟომია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი N1693, 11.04.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3yMJPNt , 19.03.2023)
[35] საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საოქმო ჩანაწერი, N3/15/1700, 25.11.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3yMRoDI , 19.03.2023);
ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური და თამარ ხაჟომია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საოქმო ჩანაწერი, N3/14/1693, 25.11.2022. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3FAkPwq , 19.03.2023);
[36] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.64-66. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[37] “16 მოსამართლე ემიჯნება მოსამართლეების მიერ საელჩოების კრიტიკას”, netgazeti.ge, 05.11.2021. (ხელმისაწვდომია: https://netgazeti.ge/law/573920/ , 17.03.2023)
[38] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.62. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[39] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ. 15. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[40] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.67. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[41] დასკვნა საქართველოს საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანულ კანონში ცვლილებების პროექტზე მიღებული ვენეციის კომისიის მიერ 94-ე პლენარულ სხდომაზე, ევროპული კომისია დემოკრატიისათვის კანონის მეშვებით (ვენეციის კომისია), CDL-AD(2013)007, სტრასბურგი, 11.03.2013. პ.50. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3JtcCLN , 17.03.2023)
[42] იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მონიტორინგის ანგარიში, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, 2023, გ.7. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3TrLnpt , 17.03.2023)
[43] იქვე. გვ.5.
[44] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.56. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[45] OPINION ON THE DECEMBER 2021 AMENDMENTS TO THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS, CDL-AD(2022)010 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) , Strasbourg, 20.06.2022. პ.55. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3LDDCLh , 19.03.2023)
[46] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.18. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[47] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.19. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[48] URGENT OPINION ON THE SELECTION AND APPOINTMENT OF SUPREME COURT JUDGES, EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), CDL-AD(2019)009, Strasbourg, 24.06.2019. პ. 67. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/30qSvpE, 19.03.2023)
[49] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ. 24. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[50] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ. 28. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[51] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.31. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[52] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.35. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[53] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.36. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[54] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.37. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[55] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.38. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[56] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.39. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
[57] ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება N1/4/693,857, 07.06.2019. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/40kablG, 19.03.2023).
[58] IDFI-ს განცხადება სასამართლოს გადაწყვეტილებების ხელმისაწვდომობის თაობაზე, ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი, 24.09.2020. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3JSSjci , 19.03.2023).
[59] საქართველოს ორგანული კანონის პროექტი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე, მუხლი 134. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3yQtJT2 , 19.03.2023)
[60] საქართველოს ორგანული კანონის პროექტი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე, მუხლი 135. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3yQtJT2 , 19.03.2023)
[61] FOLLOW-UP OPINION TO FOUR PREVIOUS OPINIONS CONCERNING THE ORGANIC LAW ON COMMON COURTS , CDL-AD(2023)006 , EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), Strasbourg, 14.03.2023. პ.48. (ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/42r1Q1e , 19.03.2023)
